تماشا

در نگاه و روش استاینر چه مى بینم؟  

تجربه ى دوره ى که گذشت: 

هرچه افق دید گسترده تر، و خواهش ژرف تر، آرامش و ایستادگی اقیانوسانه تر

خروش جست و جوى ساحل و موج به جان افتادن هم بیشتر، با میدانی فراخ تر و طوفان و گردباد سهمگین تر

به این امید که سینه گشاده تر به موج ها، همان قدر که به تابش های نازک نور روی گوشه های پیدا و پنهان جان

زمین چه با سخاوت است. گرمى آغوشش باز است به روى مسافرها 

دانه اى که در خاکش خانه مى کند و گرده ى افشانى که بر آن مى نشیند را در بر مى گیرد و با داشته هایش در طبق اخلاص آن را مى نوازد. بذر ریشه مى دواند و آغوش زمین مى فشارد، جوانه مى زند و سر بر مى آورد. به بار مى نشیند؛ خواه میوه اى باشد یا رنگ و رایحه اى. و دانه یا گرده ى مسافر دیگرى روانه ى سفره ى خاک مى کند. 

زمین را دوست دارم. جایم مى دهد. سفر پیشینم را بذر سفر تازه مى پروراند. هر بار مى رویاندم به بودنى تازه و مى نشاندم در زمینى نو. گویى هر لحظه برداشت مى شوم و در زمینى دیگر کاشته. تا بودن تازه ام در قرارگاه نو چگونه بارى دهد و چه عطرى بپراکند؟ 

و هر قرارگاهم، آبستن بذرى تازه است. براى رویشى در پى پژمردن و سرآمدن.  

هر لحظه در سفرم.

نسیم تازه اى وزیده و گرده ام بر خاکى تازه نشانده

آغوش زمین را گرم مى فشارم

اى روشنى بر ما بتاب!

خالی از واژه ها و افراد و تجربه ها،

این روزها به بهانه ها و مناسبت های مختلف، فریاد چه نشسته اید از گوشه و کنار بلند است، از زن و مرد، بزرگ و کوچک، برای دفاع از حق دیگری. چه خوب که هستند چنین صداها و تلنگرهایی. چه امیدبخش که خاطرهایی پریشان می شوند از پریشانی احوال دیگری و دل هایی نگران می شوند برای ناآرامی دل های دیگری. چه همدلی صمیمانه ای که آگاه شویم و آگاهی بگسترانیم! 

با این وجود، ای نگاه! تو بگو! اعتراض هایت، به کدامین سو می روند؟ آیا معرکه می سازی که مظلومین عالم خاک بر سر خود بریزند یا روشنی به نگاه ها و نیرو به گامها می رسانی؟ آیا جامعه را به سوی غمباد گرفتن و سرریز شدن خشم و نا امیدی می کشانی، یا به سوی اصلاح و ساختن؟ آیا گفتنت شخم می زند به ناحقی و هرزگی یا زهر می پاشد به حال روزگار؟  

نگاه من! کدام روزی است که همه چیز سر جای خودش باشد؟! کدام روزی است که بشود با آرامش خاطر، زندگی سالم حق مدار را پایه ریزی کرد؟ ببین از این فریادها و همدلی ها چه عاید تو شده و می شود. چه می خواهی از آنها؟ آیا آن روز یکرنگی و مهربانی فراگیر را آرزو داری؟ آن روز چه رنگی است؟ آیا صدایت و  حال و هوایی که پخش می کنی در آن روز می گنجد؟ آن رنگی است؟ فکر می کنی هر چه بنشینی به شناسایی و شمردن مظلومیت ها و حق کشی ها و فلان گروه و بهمان طبقه را با خبر کنی، شور و هیجان بکاری، صدایت را بلندتر کنی و علمت را بالاتر بگیری، همه به خود می آیند و تمام؟ اگر عمرمان را بگذاریم بر این کار، بر هیاهوی دادخواهی و نه کاشتن آن در متن زندگی خود، آیا این دنیا را جای بهتری کرده ایم؟ آیا به بهشت رویاهایمان نزدیکتر شده ایم؟ 

شاید یک آفت دل پرخون و سر پر شور این باشد که آرام و قرار ندارد، که به حال خود نیست، که ممکن است در این آشوب زدگی، خلوت تماشا از نگاهش، و متانت حق مداری و استقامت حرکت از گام هایش بیفتد. همان خوب ها که می خواهد! ای نگاه عزیز!‌ یک نفر هم که در این وانفساه خود را باشد، تبعیض را و شور تبعیض زدگی را از زندگی خود پاک کند، یک نمونه به مصداق های حق مداری افزوده و یک قدم به دنیای بی تبعیض نزدیکترمان کرده. نگاه جان، حق جویی بیفزا و خون دلها را تسلی باش. حرکت باش! هر چند آهسته، اما پیوسته. 

از کجا معلوم؟ شاید آرامش و سلامت را، شاید آن رنگ رویایی را در همین حالا بیابی. همین دیروز فرداهای دور! 

پیش از آنکه چشم هایش مرزی برای حضور 'او' پیدا کنند،

آن زمان که 'او' برایش تصویرى بود بافته از کلام و قلم،

هر صبح، خورشید که سر بر می آورد، گویی که او جانی در جانش می دمید. 

پرتو گرم 'او' به نقطه نقطه ی وجودش می تابید. 

آبی که به سر و رو می زد، باران نرم بوسه های 'او' بود و در مقابل، بوسه ها از چشم لبریزش مى بارید. 

پنجره را هم که می گشود، عطر شیرین 'او' پیچیده در خنکای نسیم، می وزید و هوایش را تازه می کرد. 

پرنده ها آیینه اش می شدند، به سرودن و پریدن و گردیدن. 

از در که بیرون می زد و راهی می شد ضربان گامهایش 'او' بود.

'او' براى پاهایش گرانش آسمان بود در برابر زمین، و همین بود که با 'او' لکه مى دوید. 

و 'او' در هر درخت آغوش به رویش می گشود.

نرم نرمک گرمایی در جانش شعله می گرفت. 

خود را می دید که قطره قطره آب می شود و می چکد بر لحظه های روز. 

روان می شد و روز را می شکافت

اما روزى آمد که بى نهایتِ تصویر 'او' پرکشید و اوج گرفت 

از وقتی چشم ها بودن 'او' را مزه مزه کرده اند، 

و حس ها حضورش را سر کشیده اند،

دیگر خیال هم تشنه ی لمس بودن اوست

تصویرى به لطافت و بى اندازگى 'او' نمى شناسد

دیدار آب روان است و خیال تماشا

چرا بیدار شوم؟

بیدارى را برای چه به این خواب راحت ترجیح دهم؟   

شور و شوقى که از درون بجوشد؟ 

یا معنایى که درونم را به بیرون پیوند زند؟ 

چرا در این صبح سرد زمستانى، پتوى گرم را کنار زنم و سر از بالش نرم بلند کنم؟

براى چه از جا بر می خیزم؟ 

به کدام سو؟ 

***

پسرک را به یاد مى آورم. آن روزها که به شوق مدرسه از جا مى پرید. و بعد ناگهان یک روز از رختخواب بیرون نیامد! گفت که خسته است، که حالش خوب نیست. فردا هم خسته بود و روز بعد هم. پرس و جو کردیم. ته همه ى بهانه ها مى رسید به یک جا؛ به کلاس دلبستگى نداشت. با آن مرتبط نبود. نه به معلم، نه به دوستى و نه به آنچه مى گذشت. دوست جانى اش از کلاس رفته بود. حلقه ی اتصالش با کلاس و درس بریده بود. 

***

آیا اویى در متن این جهان لمس مى کنم که صبحدم از یادش به شوق برخیزم؟ که حلقه ى اتصالم با زندگى باشد؟ 

آیا عطری هست که هواى دنیا را پرکرده باشد تا به هر نفس، بیشتر و مشتاقانه تر آن را بجویم و زندگى را به بوی او از خواب بیدار شوم؟

چرا بیدار شوم؟

بیدارى را برای چه به خواب راحت ترجیح دهم؟  

چرا در این صبح سرد زمستانى، پتوى گرم را کنار زنم و سر از بالش نرم بلند کنم؟

شور و شوقى که از درون بجوشد؟ 

یا معنایى که درونم را به بیرون پیوند زند؟ 

براى چه از جا بر می خیزم؟ 

به کدام سو؟ 

***

پسرک را به یاد مى آورم. آن روزها که به شوق مدرسه از جا مى پرید. و بعد ناگهان یک روز از رختخواب بیرون نیامد! گفت که خسته است، که حالش خوب نیست. فردا هم خسته بود و روز بعد هم. پرس و جو کردیم. ته همه ى بهانه ها مى رسید به یک جا؛ به کلاس دلبستگى نداشت. با آن مرتبط نبود. نه به معلم، نه به دوستى و نه به آنچه مى گذشت. دوست جانى اش از کلاس رفته بود. حلقه ی اتصالش با کلاس و درس بریده بود. 

***

آیا اویى در متن این جهان لمس مى کنم که صبحدم از یادش به شوق برخیزم؟ که حلقه ى اتصالم با زندگى باشد؟ 

آیا عطری هست که هواى دنیا را پرکرده باشد تا به هر نفس، بیشتر و مشتاقانه تر آن را بجویم و زندگى را به بوی او از خواب بیدار شوم؟

پیش از آنکه چشم هایش مرزی برای حضور 'او' پیدا کنند،

آن زمان که 'او' برایش تصویرى بود بافته از کلام و قلم،

هر صبح، خورشید که سر بر می آورد، گویی که او جانی در جانش می دمید. 

پرتو گرم 'او' به نقطه نقطه ی وجودش می تابید. 

آبی که به سر و رو می زد، باران نرم بوسه های 'او' بود و در مقابل، بوسه ها از چشم لبریزش مى بارید. 

پنجره را هم که می گشود، عطر شیرین 'او' پیچیده در خنکای نسیم، می وزید و هوایش را تازه می کرد. 

پرنده ها آیینه اش می شدند، به سرودن و پریدن و گردیدن. 

از در که بیرون می زد و راهی می شد ضربان گامهایش 'او' بود.

'او' براى پاهایش گرانش آسمان بود در برابر زمین، و همین بود که با 'او' لکه مى دوید. 

و 'او' در هر درخت آغوش به رویش می گشود.

نرم نرمک گرمایی در جانش شعله می گرفت. 

خود را می دید که قطره قطره آب می شود و می چکد بر لحظه های روز. 

روان می شد و روز را می شکافت

اما روزى آمد که بى نهایتِ تصویر 'او' پرکشید 

از وقتی چشم ها بودن 'او' را مزه مزه کرده اند، 

و حس ها حضورش را سر کشیده اند،

دیگر خیال هم تشنه ی لمس بودن اوست

تصویرى به لطافت و بى اندازگى 'او' نمى شناسد

دیدار آب روان است و خیال تماشا

روی ایوان نشسته بود. رو به درخت تنومند و پرشاخه ای که گویی ایوان را در جای خود نگه داشته است. اتاقک، خانه ی درختی ای را می مانست و ایوانی کنار آن، روی یکی از شاخه ها برافراشته. از نشیمن روی ایوان به درخت خیره شده بود. با این وجود، در عالم دیگری بود؛ هستن من چیست؟ من کیستم؟.». 

نگاهش متوجه حس هایش شد. دیدن خود را دید که تصویری از درخت می گرفت. بعد، خودی را یافت که صدای وزش نسیم لابلای برگ های آویزان درخت و آواز پرنده ها را می شنید. بلند شد و پیش رفت. دست بر شاخه ای که از نرده های ایوان به بالا می رفت گذاشت و آن را نوازش کرد. انگشت هایش روی شیارهای چوب قرار گرفت و زبری و پستی و بلندی چوب روی سرانگشتانش نشست. پیش تر رفت و شاخه را با نیم تنه بغل کرد. پیچ و تاب راستای شاخه را با آغوش خود لمس کرد. صورتش را پیش برد و بوی چوب و عطر برگ های تازه را فرو داد. زبانش را روی چوب و برگ گذاشت و طعمی از درخت گرفت. به عقب برگشت تا این ترکیب را، درخت را برانداز کند. 

این بار که نشست درخت را طور دیگری یافت. نه تنها در مقابلش، که در خویش. نمی دانست درخت را دریافته یا خودی که با درخت مرتبط شده بود را یافته. باز به تماشا نشست. دیگر چه حسی می گرفت؟

تازگی و شعفی در خود یافت از اینهمه رنگ و عطر تازگی و صداهای دل انگیز. 

همینطور که تنه ی راست و قطور و ریشه های از خاک بیرون زده ی درخت را می دید، با ریشگی و راست قامتی به سراغش آمد. ناخودآگاه کمرش راست شد، گردنش کشیده و شانه ها افتاده. 

رقص برگ ها را با نسیم دید. انعطاف و تسلیم و رقص دریافت. 

همزمان، لانه ی میان شاخه ها، کاردستی ای که به شاخه ی دیگری آویزان بود، سایه ی شاخه ها روی پیاده رو، و دیواری که تنه ی درخت برای خانه ی موش ها شکل داده بود پیش چشمش جمع شد. خدمت و نفع رساندن درخت به اطراف درونش جرقه زد.

اینها همه تصویرهای مقابل دیدگانش بودند و حس های درونش که به تماشا نشسته بود. 

چشمهایش به درخت بود و نگاهش به خود. گویی حس و احساسش را در آینه ی درخت می دید. مانده بود که درخت را با حواسش دریافته یا خود را با درخت؟ انگار که در جستجوی خود، درخت را توصیف می کرد. و انگار که وصف درخت، شرح حال او بود. 

حس می کرد که ملاقاتش با درخت، به تصویر درخت در او جان داده. 

دوست داشت ملاقات هایش را به تماشا بنشیند. و اینکه به هر ملاقات، چه تصویرها در او جان می گیرند؟ او که بود و چه بود در هر ملاقات؟ 

دلش ملاقات های بیشتر می خواست و جستجوهای بیشتر خویش. 

دلش جان یافتن تصویرهای بیشتری در درونش می خواست. 

دلش مرتبط شدن های بیشتر می خواست و متصل شدن های بیشتر.

مواجهه، انعکاس، ارتباط و اتصال

نگاه هر چه باشد و رویکرد در هر مسیر که باشد، خلوص می خواهد و استقامت.

حضور به آن منظر و جهت گیری می خواهد.

که باشی.

آن بودنی که در آن دیدگاه مورد نظر است را باشی.

نه آنکه ادای کسی را در آوری که در آن مکتب فرض می کنی.

نه آنکه ادای آن طور دیدن در آوری.

در نهایت عمق نگاه است که روی رفتار سوار می شود. هر چه بخواهیم ظاهر رفتار را اتوکشی کنیم، بدون آنکه باورمان باشد، نهایتا یک جایی خودمان را لو می دهیم. صدای درونمان در می آید.

حالا می خواهی به راه اسلام باشی یا مسیحیت یا بودا.

خواهی تابع استاینر باشی یا رجیو امیلیا یا مونته سوری.

هر کدام را که باور داری از آن شروع کن! آن را باش! 

واقعی باش! مرتبط باش! با خودت، با دیگران، با گلدان روی میز، با پرنده ی روی شاخه و گربه ی توی پیاده رو. 

به هر مرامی که هستی، مرتبط باش! 

راه زنده می شود و نشانگر

دیگر مهم نیست اسمش چه باشد

ارتباط.واقعیت.اصالت.حیات.

نام های او را در خیال می بافت، دانه به دانه، رج به رج.

خود را در خیال بافته پیچید، از حس گرمی و لطافتش به خود آمد.

بیدار شده بود، با دلی پر از حرارت و نازکی.

او در دلش بود.

همچنان بیدار بود، داشت زندگی را می بافت، و زندگی گرم بود و پر از نسیم. 

او ها در اطرافش بودند و نسیم ها هم.

او در متن زندگی اش بود.

درد شروع توجه به یک نقطه است و مى تواند منشأ مواجهه ى بیشتر و آگاهى باشد.

وقتى براى اولین بار یا بعد از مدتها نرمشى انجام مى دهم، درد و کششى حس مى کنم، یا خشکى و گرفتگى اى. آنجاست که انگار عضله اى بیدار شده یا براى اولین بار کشف مى شود. آگاهى اى بیدار مى شود. که آن نقطه هست و مى خواهد حرکت کند. مى خواهد نفس بکشد. 

چند روزى که با مدارا نرمش را ادامه مى دهم، که به آن نقطه توجه مى کنم، نرم نرمک حرکت هایش روان مى شود و من از درد رها.

دبستانی که بودم نوشتن را دوست داشتم. البته نه آنقدر که پیگیرش شوم. گهگاه خاطره می نوشتم. یادم هست که سال پنجم درس انشا داشتیم. آن موقع هنوز از صنایع ادبی سر در نمی آوردم. یادم نیست در کلاس چه می گذشت و چه نکاتی می آموختیم. پیش از امتحانات نهایی، معلممان که چند باری مصحح انشاها بود، برایمان از بارم بندی انشا گفت و اینکه استفاده از اشعار شاعران نامدار یا تمثیل های رایج، بارم دارد و در ذهن مصحح خیلی خوب جلوه می کند. از قضا موضوع انشا بهار بود و از نفس باد صبا» مدد گرفتم و بخیر گذشت. 

دوره ی راهنمایی، بسیار تشویق شدیم به استفاده از تشبیه ها و استعاره ها و کنایه ها. معلممان با چشمان بسته به نوشته هایمان گوش می داد و از آرایه های پیچیده ی ادبی حظ می برد. اگر در نوشته هایمان بجای چمن و سبزه، فرش زمردین پهن می کردیم، به به و آفرین نصیبمان بود. 

در دبیرستان، کلاس انشا را خیلی دوست داشتم. موضوع ها تنوع بیشتری داشتند. معلم سرزنده و با نشاطی داشتیم. یکی دو تا از سرودهای انقلابی دوران انقلاب را او سروده بود. اگرچه که آرایه های ادبی همچنان سوار بر قلمم مانده بودند، این بار معلم در نوشته هایمان بیشتر بدنبال معنا بود تا الفاظ. 

حالا بعد از چندین سال، حس می کنم قلمم حرکت تازه ای را تجربه می کند. همیشه دریافتم این بود که قلم بدست می گیرم و می نویسم. تازگی ها حس می کنم شاید گاهی هم قلم است که من را حرکت می دهد و تماشا و بودن مى نگارد.

در دوره ى یک ساله ى مربى گرى که گذشت، دور از انتظارم، تمرین براى نوشتن بود! باید مشاهداتمان را در قالب هاى مختلفى که هر کدام کاربرد خاصى داشت مى نوشتیم. یکى از قالب هاى ابتدایى و پایه اى، مشاهدات خام را مى طلبید. خامى اش به این بود که باید جایى بین چشم و ذهن مى ایستادیم و دیده ها را پیش از هر پردازشى روى کاغذ مى آوردیم. جزئى و در عین حال خلاصه.  در این قالب، تشخیص حس و روح صحنه با ما نبود. هر چه چشم بدن مى دید مى نوشتیم. خط هاى چهره ى بچه ها و حال عضلات و هر علائم ظاهرى که به چشم مى خورد و در راستاى موضوع مورد مشاهده بود نوشته مى شد ولى تشخیص اینکه این نشانه هاى ظاهرى، چه حسى را نشان مى دهند یا چه معنایى را مى رسانند با نویسنده نبود.  

کم کم که نوشتم دیدم چقدر برایم اینطور صاف و پوست کنده دیدن دشوار است. هوس کردم که خارج از محیط کودکانه هم این قالب را امتحان کنم و دیده هایم را بنویسم؛ از منظره ها گرفته تا پیشامدها. از دیگران گرفته تا خودم. شروع کردم به نوشتن از ظاهر صحنه. و به مرور، خود این نوشتن و نوشته ها انگار که آینه اى شده اند و مى خواهند چیزهایى نشانم دهند. تا اینجا که چشم کار مى کند:

در آیینه شان کلى گویى هایم را مى بینم و قضاوت هایم، و اینکه چقدر کلمات و معنى ها را مى پیچانم! اینکه با قصد آرایش دادنشان صافى و زلالى صحنه را مى گیرم. دارم فکر مى کنم اصلا چقدر لازم است من آرایه ى ادبى اى را بلد باشم یا شعرى و مثلى را از حفظ باشم تا بتوانم قلم بدست بگیرم وقتى مى بینى از دل منظره ى زنده ى طبیعت، با همین دیدن هاى عریان، استعاره و تشبیه زاییده مى شود. چه خوب مى شد اگر تکلیف شبهاى مدرسه، دیدن بود. صاف و خالصِ تماشا. 

دیگر اینکه مى بینم انگار مى شود صحنه را از زاویه هاى مختلف دید. چشم مى تواند از بیرون تماشا کند و باز بالا و بالاتر رود، و مى تواند به درون صحنه وارد شود و عمیق و عمیق تر فرو رود. انگار بخشى اش در محدوده ى اراده است و بخشى دیگر به تاب و توان بینایى. جاهایى هست که حس ناتوانى مى کنم از اینکه مى خواهم ببینم چه دارد در صحنه مى گذرد و نمى توانم.

گذشته از اینها، برایم جالب بوده که چطور این نوشته هاى خام در کنار استاندارد EYLF, مبناى برنامه ریزى فعالیتها براى هر کودک مى شوند.   

حالا هم که دوره تمام شده، هنوز هوس تماشاهایش هست. دفتر یادداشت کوچکى است که مى خواهم همراهم بماند براى ثبت دیدنى هایى که توجه را تکانى مى دهند و به خودشان جلب مى کنند. باشد که پیش از کلى شدنشان در ذهن، مقابل اجزاءشان بیشتر مکث کنم و قالب هاى قدیمى بر واقعیت صحنه هاى تازه پیشى نگیرند.    

سلام به همین نقطه ی تماس که توجه رو جلب کرده؛ تماس دو انگشت با هم. 

تماس خودکار روی کاغذ.

تماس نگاه با نگاه. لمس حضور دیگری.

تماس کلمات با گوش, کلام با شنوایی. 

تماس کف پا روی زمین. تکیه بر سطحی دیگر, اصطکاک, و شروع حرکت.

سلام به تماس قطره ی شبنم با برگ گل. تماس پرتو نور با آسمان, با پنجره. 

سلام به تماس چشم با دل. دل با دل. سلام به نقطه ی تماس جان ها. 

به هر نقطه ی مماس در آغوش سلام. به دستها که حلقه می زنند. 

به تماس نگاه با دل. نگاه با آسمان. 

به انگشت روی انگشت. به احساس نبض. احساس زندگی, گرمی, و حرکت.

سلام به نقطه های تماس دست با دست در دستان گره کرده. به تماس سایه با زمین. و نور با آسمان.

سلام به نقطه ی تماس ریشه با خاک. آوند با آب. و جوانه با روشنی.

سلام به نقطه ی تماس آگاهی با جان. به نقطه ی تماس آگاهی با تماس. سلام به تماس ها که ریشه در آگاهی دارند.

سلام و نرمی و زایندگی به نقطه های تماس!